Sunday, April 01, 2007

Ζακυνθινό Πάσχα

Η Μεγάλη Εβδομάδα στη Ζάκυνθο έχει ένα δικό της, εντελώς χαρακτηριστικό, χρώμα. Έχει, επίσης, ξεχωριστό τυπικό στις θρησκευτικές της τελετές και δικά της πανάρχαια έθιμα, που οι κάτοικοί της τα σέβονται και τα τηρούν με μοναδική φροντίδα και ευλάβεια. Τη βδομάδα που έρχεται, θα σας πω μερικά από τα έθιμα που υπάρχουν εδώ, κάποια μοναδικά στην Ελλάδα, συνήθειες παλιές που οι κάτοικοι κρατούν όσο είναι δυνατόν καλύτερα. Ξεκινάω με την Κυριακή των Βαϊων.

Το βαγί
Στη Ζάκυνθο έχουμε το δικό μας, το πραγματικό βαΐ της φοινικιάς. Το χειμώνα, τα νέα κλαδιά σκεπάζονται με τα παλιότερα για να μην τα βλέπει ο ήλιος και αποκτούν έτσι ένα ιδιόρρυθμο κιτρινωπό χρώμα. Με αυτά πλέκουν τους «σταυρούς» και τις «βαγιοφόρες» ή «αγιοφόρες» που στολισμένες με κλαδιά ελιάς και ανοιξιάτικα λουλούδια τις μοιράζουν οι επίτροποι των εκκλησιών μέσα σε μεγάλες κόφες την Κυριακή των Βαΐων, λίγο πριν βγουν τα Άγια.
Με τα βαγιά φτιάχνουν επίσης αστέρια, αλυσίδες, αλογάκια, ήλιους και διάφορα άλλα στολίδια που τα κρεμούν τη μέρα της γιορτής στους πολυέλαιους στα καντήλια και πάνω από τις πόρτες του ιερού για να διακοσμηθούν επίκαιρα οι εκκλησίες.
Το Σάββατο του Λαζάρου, στις έντεκα ακριβώς, σε όλα τα καμπαναριά του νησιού κρεμιέται το βαΐ. Ο παπάς της ενορίας μαζί με το νόντσολο (νεωκόρο) ανεβαίνουν στο καμπαναριό και δένουν από το μπαρκόνι του ένα μεγάλο κλαδί ελιάς, στολισμένο με μακριές αλυσίδες από βαΐ, ήλιους και σταυρούς. Την ίδια στιγμή χτυπούν χαρούμενα οι καμπάνες.
Πριν από τους σεισμούς του ’53 πολύς κόσμος συγκεντρωνόταν στην πλατεία της εκκλησίας των Αγίων Πάντων. Εκεί το κρέμασμα του βαγιού είχε μια ιδιαίτερη μεγαλοπρέπεια. Το όμορφο αυτό έθιμο μαζί με πολλά άλλα έχουν σχεδόν εξαφανιστεί.
Τους σταυρούς που μοιράζονται το πρωί «του βαγιώνε», στην εκκλησία, οι πιστοί τους μεταφέρουν με ευλάβεια στο σπίτι. Πολλοί συνηθίζουν να τους κρεμούν στο πέτο του σακακιού τους «για να φανεί» όπως λένε «το βαΐ τσου Οβραίους». Μ’ αυτούς σταυρώνουν τα γεννήματα, τα ζωντανά και το νερό της στέρνας και του πηγαδιού, ύστερα τους κρεμούν στο εικονοστάσι. Εκεί πρέπει να μείνουν υποχρεωτικά όλο το χρόνο για ευλογία του σπιτιού. Κάθε φορά μάλιστα που πηγαίνουν σε κηδεία τους παίρνουν μαζί τους για να «διώξουν το κακό». Επίσης βαΐ έχουν πάντα επάνω τους και όταν επισκέπτονται ασαράντιστη λεχώνα, γιατί όπως λένε: «κάλλιο με δέκα λείψανα. Παρά με μια λεχώνα».
Το βαΐ χρησιμοποιείται σ’ όλα γενικώς τα φυλαχτά. Εξάλλου είναι απαραίτητο για να ζυμωθεί το «Μανόγαλα» που είναι ένα τοπικό «φίλτρο αγάπης» και πιστεύεται πως ο νιος που θα «ποτιστεί» μ’ αυτό θα αγαπήσει και θα παντρευτεί την κοπέλα που του το έδωσε.
Το παλιό βαΐ οι νοικοκυρές το καίνε στη φωτιά κι ύστερα πετούν τη στάχτη του στον αέρα «για να μη μείνει ίχνος του στο σπίτι και πατηθεί». Τόσο ιερό το θεωρούν.
Μετά τη λειτουργία οι επίτροποι φέρνουν σε όλα τα σπίτια της ενορίας τις «βαγιοφόρες» . Στην αρχή τις έστερναν μόνο στους ευγενείς ενορίτες τους. Συνήθιζαν μάλιστα να δένουν πάνω τους κι ένα μικρό οβάλ χαρτόνι που είχε ζωγραφισμένο το οικόσημο της κάθε αρχοντικής οικογένειας. Αργότερα άρχισαν να στέλνουν βαγιοφόρες και στους ψάλτες, στους επίτροπους και στους νιόπαντρους της γειτονιάς. Αυτές μάλιστα που έστερναν στους νιόπαντρους τις στόλιζαν με ολόλευκα κρίνα. Με τον καιρό επικράτησε η συνήθεια να παίρνουν βαγιοφόρες όλοι γενικά οι ενορίτες. Σε πολλά χωριά οι νοικοκυρές δίνουν σαν «πληρωμή» στους επίτροπους που τις φέρνουν, ένα-δύο ζευγάρια αυγά. Αυτοί, τα μαζεύουν σε ένα μεγάλο κοφίνι και τα κληρώνουν το απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα, μετά τον Εσπερινό της Αγάπης.
Με το «λειτουργημένο» βαΐ πλέκουν όλοι, μικροί και μεγάλοι, κομψά δαχτυλίδια (απλά ή κορνιόλες) και τα φορούν. Τα μικρά παιδιά μάλιστα, τα βάζουν σε νερό για να μην ξεραθούν και να τα φορέσουν στην Ανάσταση.


ΠΗΓΕΣ
-Άρθρο Διονυσίου Φλεμοτόμου στο περιοδικό «Ζάκυνθος ‘84»
-Ντίνου Κονόμου «Τση Ζάκυθος»
-Ζάκυνθος 2002, Λογοτεχνικό Ιστορικό και Λαογραφικό Ημερολόγιο Διονύση Μουσμούτη
-Ζάκυνθος, Από τη 2η στην 3η χιλιετία, Διονύση Μουσμούτη
-Ενημερωτικό φυλλάδιο Μητροπόλεως Ζακύνθου

5 comments:

  1. εχω κανει πασχα στο νησι σου..τη χρονια που εβρεξε τσερνομπιλ..αν θυμασαι(εισαι πιο μικρη)..ομορφα ηταν..θυμαμαι την πλατεια με τους φικους που τους ηξερα διακοσμητικα φυτα,ολοκληρα δεντρα εκει..
    θυμαμαι πως τη μ. παρασκευη νομιζω ξεκαρφωναν τις πινακιδες απο ολα τα μαγαζια..σωστα??και της μαζευαν σε σωρο στην πλατεια..

    ReplyDelete
  2. πολύ ενδιαφέρουσα καταγραφή...
    δεδομένου ότι πολλά έθιμα της Ζακύνθου (όπως και φαγητά), έχουν περάσει και στην Ηλεία, περιμένω και τη συνέχεια...

    καλό βράδυ!

    ReplyDelete
  3. Φεγγαρένια, τη χρονιά με το Τσέρνομπιλ ήμουν ακόμα στην Πάτρα. Η Μεγάλη Παρασκευή είναι έτσι όπως λες. Το έθιμο της ταμπέλας κρατάει ακόμα!

    kyriayf και φαγητά ταξίδεψαν από τον ένα τόπο στον άλλο. Όλη τη βδομάδα θα γράφω λαογραφικά.
    Καλό βράδυ!

    ReplyDelete
  4. Πολυ ωραια εθιμα ρε παιδια...
    Μακαρι να μπορουσα να ερχομουν να τα εβλεπα!
    αχχχχχχχχχ :(

    ReplyDelete
  5. Ναι Έλενα, θα σου άρεσε...

    ReplyDelete